Luís Rei

Para lembrar a Luís Rei nada mellor que traer aquí aquilo que escribiu Emilio Xosé Ínsua non hai nada: 

Nos Encontros organizados en Cambados coa Caracola ao fondo.

Na entrega a Luís Rei do XII Premio Ramón Cabanillas en Cambados 16.5.2015.

É de xustiza que as miñas primeiras palabras sexan para agradecer moi sinceramente aos libreiros e libreiras de Cambados (Moncho, Tita, Veva...) o auténtico privilexio de que me fan beneficiario neste día de festa cultural e profunda emoción humana ao que estamos asistindo e no que lle vai ser entregado ao noso admirado e benqueridísimo Luís Rei o premio Ramón Cabanillas, na súa décimo segunda edición. 

Moitas, moitísimas das persoas que enchedes hoxe o Auditorio da Xuventude e moitas que comparecen tamén dalgún xeito “en espírito” desde a forzosa distancia por imposibilidade de estar presentes fisicamente poderíades ocupar agora esta mesma tribuna para facer, como é norma que aconteza neste tipo de ocasións, a “laudatio” de Luís. Faríadela, estou certo, non só con tan cordial aprezo coma min, senón tamén probabelmente con maior acerto. Desculpádeme desde xa, por iso mesmo, erros e omisións que poida cometer nesta miña disertación e xulgádea, en derradeira instancia, polo propósito fraterno que a guía e polo calor amical que a dita. Procurarei ser en todo caso, como o propio Luís ten dito para casos semellantes a este, un bo chufón ofisial.

Somos lexión en Cambados, no Salnés, na Galiza toda as persoas de toda clase, idea e condición que demos con Luís a partir dalgún momento das nosas traxectorias para encontrarmos nel un amigo insubstituíbel, un asesor documentado, un colega xeneroso, un activista cívico lúcido e lúdico, un compañeiro de loita social e nacional inasequíbel ao desalento, un político coherente e honrado, un catalizador de boas iniciativas, un bibliotecario competente, un escritor tan ameno como substancioso, un colaborador magnífico para mil e un proxectos culturais ou editoriais, ou todas estas cousas por xunto, e aínda máis.

Somos lexión os que sabemos que no día de hoxe, indo parar a mans deste home nacido en Ogrove alá polo 1960, acada novos cumios de prestixio e de oportunidade (por moito que xa os tivese ben gañados en edicións anteriores) este premio Ramón Cabanillas dos Libreiros que honra a todo Cambados e que mantén sempre viva e actuante a memoria do poeta do vento mareiro e da terra asoballada.

Luís Rei Núñez, o noso Luís, por riba da familiaridade do seu trato, da cercanía da súa persoa e da proximidade cotiá que para todos nós tivo e ten o seu traballo como técnico cultural en Cambados, constitúe en realidade, e cómpre que se diga con toda clareza nun momento solemne coma este, unha figura intelectual e cultural de enorme valía e de extraordinaria relevancia, que trascende o Olimpo dos deuses locais e comarcais para situarse con lugar de seu nos nomes imprescindíbeis para achegarse e coñecer algunhas das liñas máis valiosas de desenvolvemento do activismo cultural galego das últimas décadas.

Non pensedes que a veterana e fonda amizade que me une a el me está levando ao esaxero nestas palabras. É realmente así, e voume permitir explicarvos por que, brevemente, facendo en voz alta exposición de cinco grandes razóns fundamentais.

En primeiro lugar, porque Luís é, sen ningún xénero de dúbidas, o mellor e máis completo estudoso e coñecedor da vida, da traxectoria e da obra literaria dunha figura tan maiúscula e ciclópea como a de Ramón Cabanillas.

Éo el, que non gastou nin gastará pomposos títulos académicos nesta Galiza nosa que ten tres universidades, unha real academia, un centro ramón piñeiro e tropecentas entidades e fundacións culturais máis... Nin os sabios máis sabios das nosas letras, ben devotos todos eles de Don Ramón (poñamos un Carballo Calero, un Alonso Montero...), nin moitos traballadores incansábeis e entusiastas no estudo e na divulgación da súa figura e obra (poñamos un Millán Otero, un Ramiro Fonte, un Carlos López Bernárdez, un Xosé Ramón Pena...), foron quen de levar adiante con toda plenitude a tarefa que, gratis et amore, se autoimpuxo Luís durante case dúas décadas enteiras. Unha tarefa que culminou cun éxito e cunha brillantez tal, que quedará inscrita para sempre nos anais da investigación literaria no noso país. Velaí a está, maxistralmente plasmada, no volume Ramón Cabanillas. Crónica de desterros e saudades.

Nese libro, editado por Galaxia en 2009, Luís soubo reconstruír coma ninguén, con rigor, exhaustividade, lucidez analítica, amenidade e mesmo humor, a figura inmensa do autor de No desterro. Se faltase ese volume nalgunha das vosas casas, non deixedes pasar un día máis sen correr á libraría para facervos con un exemplar, pois levaredes para o andel da vosa biblioteca un dos libros ensaísticos máis importantes e ben escritos que se teñan confeccionado nunca nas nosas letras e un dos tesouros literarios dos que Cambados poderá presumir con orgullo xa per saecula seculorum.

Para chegar a esa monumental reconstrución do devir humano, ideolóxico e literario do poeta de Fefiñáns, Luís Rei contou sempre con moitas mans amigas na tarefa, entre as que me vou permitir citar nada máis que algunhas poucas, a xeito de mascaróns de proa dun barco de adegas cargadas de axudas xenerosas e que dispuxo sempre, por sorte, de abondosa tripulación: Xosé Luís Vila Fariña, Paco Fernández Rei (Paco de Xenxa), Xoán Antonio Pillado e algúns descendentes e familiares de D. Ramón, nomeadamente Pitusa e Encarna Vidal Cabanillas.

Mais aínda con esa xenerosidade de tantas persoas dando vento portante nas velas, Luís tivo que facer el soíño, así e todo, un esforzo investigador verdadeiramente fóra de serie, cunha paciencia beneditina, cunha capacidade analítica impresionante e cunha constancia e sacrificio de formiga obreira que explican, en derradeira instancia, o amor de lume lento, a destilada materia e o rigor de orfebre que traslocen as páxinas desa extraordinaria Crónica de desterros e saudades. Nunha entrevista con Xan Carballa para o semanario A Nosa Terra, hoxe xa historia, o propio Luís resumía do seguinte xeito os esteos en que afincou ese seu traballo, verdadeiramente inxente e exemplar:

“Botei máis de vinte anos xuntando papeis. A partir da aparición, da man de Xoán Antonio Pillado, de El Cometa, unha revista satírica do Cambados de 1910, empecei a querer divulgar un aspecto descoñecido de Cabanillas: o cambadés anterior á súa gloria de escritor. Outro momento decisivo foi a aparición das cartas da República, da man de Pillado tamén, porque eran dirixidas ao seu avó. Daquela aparéceme un Cabanillas disidente dos seus amigos de sempre e vitalmente afundido. No 2001, despois dunha exposición dos facsímiles destas cartas, xa me decidín. Roberto Vidal Bolaño veu vela e diante dos paneis imitaba a Cabanillas e daquela falamos da posibilidade de facer unha obra de teatro musical que levamos adiante despois da morte de Bolaño (Camiño longo. Entre as roseiras de Cabanillas). Desde 2003 xa estiven empeñado na escrita e foi cando empezaron a aparecer de continuo materiais”.

Evidentemente, para chegar ata ese cumio, a ese 8.000 dito sexa en termos alpinísticos, Luís realizou moitas escaladas previas preparatorias, que deixaron un ronsel de traballos a cada cal máis revelador no seu momento, ben polas informacións novidosas que achegaban, ben pola maneira anovadora e orixinal de ofrecer, con frescura e mesmo humor sen merma da rigorosidade, as descobertas que encerraban.

No ano 2000 debruzábase xa Luís sobre a especial relación existente entre a obra do poeta e a súa vila natal no artigo "Cabanillas en Cambados, a forxa dun poeta", recollido na revista Pontenorga (nº 2, 2000, Deputación Provincial de Pontevedra) despois dunhas xornadas celebradas en Exposalnés. Pouco despois, en colaboración con Xabier Camba, daba ao prelo Ramón Cabanillas, xornalista cambadés (2001), con edición facsimiliar dos xornais periódicos El Cometa e El Umia. Algo máis tarde, despois de acordalo co inesquecíbel e irrepetíbel teatreiro galego Roberto Vidal Bolaño, Luís confeccionou a peza Camiño longo (Entre as roseiras de Cabanillas) [2004], que puxo en escena en moitas localidades, aínda que xa sen o concurso do autor de Saxo tenor ou Rastros, a compañía “Teatro do Aquí”, dirixida por Belén Quintáns e composta por un elenco de actores e actrices verdadeiramente magnífico: Miguel Varela, Luís Iglesia, Rubén Ruibal, Xoán Carlos Mejuto e Lucía Regueiro. A “banda sonora” desta peza, inspirada en fermosos versos do de Fefiñáns, veu da man de músicos como Javier Debesa, Cándido Lorenzo e Xabier Camba.

Non se detivo con esta peza a odisea investigadora e a ansia divulgadora cabanilliana de Luís. E así, en 2006, revelábanos por vez primeira aspectos esenciais, algúns ben problemáticos por certo, da traxectoria humana e ideolóxica do poeta de Fefiñáns no ensaio "Ramón Cabanillas: a disidencia republicana", que editou en dúas entregas (nº 67 e nº 68), a revista A Trabe de Ouro, dirixida por Méndez Ferrín e da que é secretario Paco de Xenxa. Do mesmo xeito, en outubro de 2008 disertaba sobre o poeta nas “I Xornadas Cabanillas na escola”, organizadas pola Asociación de Ensinantes do Salnés “Candea” e ao ano seguinte achegaba para un catálogo sobre a relación do poeta cos artistas do seu tempo o traballo “Ramón Cabanillas na Catedral da Arte”.

Cando xa estaba ultimando para a editorial Galaxia, coa miña humilde axuda nalgúns pormenores, a súa Crónica de desterros e saudades, que se presentou finalmente ante un público multitudinario no Pazo Torrado o 28 de xullo de 2009, Luís, xunto co propio Paco de Xenxa e contando co patrocinio do Concello de Cambados, articulou ao longo dese ano, co gallo de se cumprir o cincuenta cabodano do pasamento do poeta dos Camiños no tempo, a celebración dun tan intenso como fermoso e completo Ano Cabanillas, de feliz memoria para todas as persoas que tivemos a sorte de colaborar nel e poder vivilo en toda a súa intensidade. 

No contexto dese ano foron tantas e tan variadas as actividades desenvolvidas que ben se pode dicir que poucas vilas do país honraron en época recente con semellante intensidade e calor popular un seu escritor. A man de Luís, canda a de Paco, estivo efectivamente detrás de practicamente todas as actividades despregadas, fose asesorando o roteiro caballiniano que moitos fixemos guiados pola sabia man e a incansábel verba do mestre Manuel Núñez ou as postas en escena e lecturas teatralizadas que algúns colectivos fixeron de varias producións do coautor de O Mariscal; fose promovendo un inesquecente recital poético cos integrantes das Redes Escarlatas; fose articulando e comisariando de facto unha magnífica exposición no Pazo Torrado do Museo de Pontevedra sobre “Cabanillas e os artistas galegos do seu tempo”; fose preparando a edición dunha escolma do Cabanillas máis cambadés para reparto gratuíto a todos os veciños e veciñas co título de Roteiros pola poesía de Ramón Cabanillas; fose confeccionando unha antoloxía para Factoría K, con preciosas ilustracións do artista Anxo Pastor; fose, en fin, tomando parte nos actos solemnes que a Academia Galega celebrou en novembro de 2009 en honra a Cabanillas, baixo a presidencia de Xosé R. Barreiro Fernández: unha ofrenda floral no Panteón de Galegos Ilustres en Compostela, outra no paseo da Calzada na tarde do sábado 14 de novembro e unha inesquecíbel sesión plenaria extraordinaria, literario-musical, ese mesmo día na Xuventude, na que Luís fixo as veces de presentador e a miña filla Aloia as de rapsoda, unindo as súas voces ás dos académicos Salvador García-Bodaño, Margarita Ledo, Méndez Ferrín, Darío Xohán Cabana, Francisco Fernández Rei e o presidente Barreiro Fernández. O gaiteiro Xaquín Xesteira, luxo e honra da música cambadesa actual, interpretou aquela xornada o hino galego para fechar solemnemente ese emocionante acto.

No mesmo 2009 Luís Rei aínda elaborou e comisariou para a editorial Galaxia, con motivo da edición da súa propia biografía do poeta de Fefiñáns, a exposición “Ramón Cabanillas. A roseira dos recordos”, que percorreu numerosos lugares da xeografía galega durante varios meses, proxectando con forza a efeméride que tanta actividade cultural marabillosa e irrepetíbel foi quen de concitar e suscitar.

O propio Luís conferenciou sobre Cabanillas chamado por numerosas entidades de todo o país: no Concello de Moaña nun acto organizado pola Agrupación Cultural Nós (20.11.2009), na Casa Galega da Cultura de Vigo (13.1.2010), etc. Na prestixiosa revista galega de cultura Grial deu a coñecer en 2010 (nº 185) o artigo “Cinco poemas pouco coñecidos de Ramón Cabanillas” e escribiu asemade o ensaio “A Obra Completa de Ramón Cabanillas. Outro cincuentenario das angueiras de Blanco Amor” para facer parte do volume EBA 5.0. O universo de Eduardo Blanco Amor 50 anos despois de A Esmorga, publicado pola Difusora de Artes, Letras e Ideas ourensá. Con destino a unhas Xornadas celebradas en Ourense preparou en 2011 igualmente o relatorio “Faustino Santalices e Ramón Cabanillas, dúas almas xemelgas”. 

Os serios problemas de saúde que asaltaron e afectaron a Luís despois da intensa xeira que veño de recordar supuxeron unha obrigada paréntese tanto no seu quefacer profesional como no seu laborar arreo no estudo e na difusión do noso poeta.

Aínda non ben recuperado, retoma nos últimos tempos esa vertente e por iso gozamos da súa palabra e presenza en actos culturais ben fermosos celebrados en Cambados en datas recentes, como a presentación, en agosto de 2014, da tradución ao xaponés dunha escolma de poemas de Cabanillas feita por Takekazu Asaka ou, en outubro dese mesmo ano, no acto en que a profesora rusa Elena Zernova nos falou das traducións de Cabanillas e doutros moitos autores da nosa literatura ao ruso. Presentado pola miña compañeira Isabel estivo hai uns meses tamén dando unha conferencia nas ribeiras do Tea sobre a relación entre Cabanillas, o Balneario de Mondariz e o empresario galeguista Enrique Peinador. E antes de ser atacado de novo pola maldita enfermidade que semella non querer deixalo en paz, Luís acaba de culminar hai apenas unhas semanas a ordenación e catalogación dese legado documental extraordinario sobre Cabanillas do que a familia fixo depositario ao concello de Cambados e que, en breve, poderá estar ao dispor dos innumerábeis admiradores e investigadores da figura do bardo de Fefináns.

Unha segunda razón pola que a figura de Luís trascende enormemente á do simples veciño e amigo que é para todas e todos nós reside no feito de que encarna, tamén sen ningún xénero de dúbidas, unha das referencias indispensábeis que cómpre facer á hora de falar do potente movemento que desde hai anos vén funcionando no noso país para a recuperación, dignificación, investigación e difusión da cultura marítima e fluvial.

A Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial naceu nun encontro de embarcacións tradicionais en Ribeira no verán de 1993 e constituíuse legalmente ao ano seguinte, fixando a súa sede precisamente en Cambados, onde moraban tres das persoas fundadoras do Grupo Etnográfico Mascato, que xogou un papel fundamental na articulación da citada Federación: Dionisio Pereira, Lola Varela e, como non, Luís Rei.

A Federación irá medrando paseniñamente desde aquela data e agrupando ata medio cento de entidades, algunhas delas fluviais e varias do irmán Portugal, e celebrará cada dous anos os seus Encontros de Cultura Marítima, con carácter itinerante: Ribeira (1993), Coruxo (1995), Ogrove (1997), Rianxo (1999), Poio (2001), Illa de Arousa (2003), Cambados (2005), Ferrol (2007), Muros (2009), Vilagarcía-Carril (2011), Serra de Outes (2013)... En todos eles e de moi variados xeitos, ademais, arrimou o seu ombreiro xigante Luís, como activista, como técnico, como dinamizador ou como programador, sen renunciar ao pracer de navegar, de conversar, de botar uns risos e de acabar esas intensas xornadas de camaradaxe e salitre cos consabidos cánticos efervescentes de cervexa ou viño, que auga non bebo, mirá, mira Maruxiña, mirá... Vós xa me entendedes.

Cambados débelle particularmente a Luís, neste sentido, a celebración no verán de 2005 dun Encontro (o VII) e dunhas Xornadas de Cultura Marítima que co seu palangre de conferencias, recitais, debates, exposicións, presentacións de libros, recreacións de actividades na ribeira, navegacións e travesías, visitas ao Serrido coas mariscadoras de Guimatur e presenzas moi destacadas, entre as que me permitirei recordar a do historiador Ramón Villares e a dos escritores Manuel Rivas, Bernardino Graña, Xosé Vázquez Pintor ou Ana Romaní, entre moitos outros (sen esquecer os da “casa”: Moncho Caride, Tabuyo, Xosé Mª Vila Ribadomar, Manuel Seixas, etc.), fixeron da vila do Albariño un porto de referencia imprescindíbel para todos os amantes dos barcos tradicionais e da cultura mariñeira.

Esas Xornadas, nas que Luís se volcou cunha fortaleza que deixou pálida a do seu admirado Taurus dos cómics do Jabato que lía entusiasmado cando meniño, contaron na ponte de mando con outros ilustres cambadeses: Paco de Xenxa, na cabeceira do seu comité organizador, canda o director do Museo do Mar de Alcabre, Pablo Carrera; Xaquín López Cuíñas, á fronte da propia Federación Galega no seu conxunto; e, por último, Fernando Piñeiro, presindido o Clube Mariño Salnés, que correu con moito do traballo “de fontanería” que un evento así require necesariamente.

A Federación Galega pola Cultura Marítima e Fluvial, contando sempre con esa cualificada achega altruísta de Luís, fará informes, asesorará museos, montará exposicións e actividades de divulgación do patrimonio material e inmaterial vinculado ao mar, rehabilitará e recuperará embarcacións tradicionais, acudirá a encontros de cultura marítima noutras latitudes (Euskalherría, Países Cataláns, Andalucía, Bretaña...), abrirá unha páxina web, publicará sucesivas edicións do volume O patrimonio marítimo de Galicia, editará o boletín informativo O Apupo e botará desde 2004 aos mares de tinta ata sete números da revista Ardentía, na que, poderiamos dicir, Luís exerceu de experimentado capitán, Paco de Xenxa de competente contramaestre e un servidor fixo como boamente soubo un pouco de todo, sen deixar de ser nunca grumete ou chó, como lle dicían na miña terra aos rapaciños que se ocupaban de manter os traiñós en condicións e de chamar na madrugada polas tripulacións, rúa por rúa e casa por casa, ao cruel berro despertador de: “Fulano! Pó mar!”.

A colección dos sete números de Ardentía, a carón de artigos escritos desde variadas perspectivas (antropoloxía, etnografía, socioloxía, economía, historia, memoria...) por unha nómina escolleita e moi plural de colaboradores (Calo Lourido, Mariño Ferro, Ivone Magalhães, João Baptista, Bernardo Máiz, Dionisio Pereira, Ernesto López Naveiras, Esperanza Piñeiro, Andrés Gómez Blanco, Chisco Fernández Naval, Ernesto Parada, Lola Varela, Luís Teira, Manuel García Sendón, Carme Hermida Gulías, Xosé Manuel Vázquez Rodríguez, Martina Betanzos, Xosé Lois Vilar, Toni García, Orlando Viveiro, Lois Ladra, Marcelino Abuín, Manuel Pérez Rúa, Gumersindo Mosteiro, Celestino Pardellas, Susana Rial, Xavier Brisset, Pedro García Vidal, Xaquín Lores, Fernando Salgado....) e a carón de materiais gráficos, fotográficos e pictóricos realmente exquisitos (Eduardo Baamonde, Conde Corbal, Ruth Matilde Anderson, Ernesto Goday, Ramón Dimas, Abelardo Miguel, Anita Conti, José Suárez, Maribel Longueira, Lino Prieto, Balbina López Santos, Cancelo, Sole Rei, Lema Suárez, Prudencio Canitrot, Eduardo Blanco Amor...) atesoura tamén lúcidos e incisivos editoriais de Luís baixo o rótulo de “A Atalaia”, algúns artigos da súa autoría individual, como o titulado “Sobre o leste duro e outros ventos mareiros (bolinando no mar de Cabanillas)” que se publicou no número nº 5, e outros feitos en colaboración con Paco e comigo mesmo, como “Fálame de barcos...” (nº 2). En todo caso, é de absoluta xustiza consignar aquí que sempre a revista navegou seguindo as cartas marítimas do capitán Luís e que sempre botou redes nas postas que marcou previamente a súa sabia man. De aí o resultado, claro, que inmodestamente (pola pequena parte que me toca) me atrevería a cualificar como excelente para unha revista de cultura galega do noso tempo.

Tamén deixou a súa impronta Luís na outra publicación animada pola Federación, esta máis ben como boletín interno, O Apupo, onde recordamos un “caderno de bitácora” seu (nº 7, outubro de 2004) que constituía unha completa e amena crónica da viaxe dunha expedición da Federación Galega ao encontro de embarcacións de Dournenez, na Bretaña, celebrado en xullo de 2004. Tamén no mesmo boletín adiantou (nº 8, marzo 2005) un “Manual de uso para tripulantes” de cara á celebración en Cambados do VII Encontro da Federación.

En marzo de 2006, Luís participaría como relator nas Xornadas sobre Patrimonio Marítimo celebradas en Oleiros e deleitaría aos asistentes co texto “Unha ollada desde a historia ao noso patrimonio marítimo”, en que repasaba de maneira tan necesariamente breve como amena e deliciosa o desenvolvemento histórico da actividade marisqueira e pesqueira nas costas e mares da Galiza desde a Prehistoria aos nosos días.

No volume Tendendo cabos, editado polo Museo de Mar de Vigo en 2007, Luís achega igualmente o seu artigo “Mar e lecer”, ao que pertence este fragmento que vou ler a seguir, que traio a colación para que reparedes como para el, igual que para grandes historiadores do noso mar como Dionisio Pereira, Calo Lourido, Staffan Mörling, Ivone Baptista, Fernández Rei, Alonso Romero e tantos outros, o coñecemento e a divulgación da nosa cultura marítima nunca quixo ser sinónimo de ocultamento, edulcoración ou mistificación folclorista (no peor sentido desa palabra tan fermosa, “folklore”), senón revelación completa, crónica verdadeira, testemuño fiel. Quen, coma é o caso de Luís, naceu escoitando ondas e ghavotas e tivo na casa por pais un mariñeiro afouto que tivo que faenar nas augas xélidas de Terranova e unha pescantina/mariscadora afeita aos fríos, ás guelras e aos salitres, e quen, coma el, na propia adolescencia gañou as primeiras pesetas indo ao mar, ghastando estrobos e curtindo cos ventos a cara, mal podía formar no batallón dos que quererían cantar só a beleza ocultando a dureza e maila pobreza, por moitos séculos inseparábeis do vivir das xentes dos nosos mares:

“É tan apreciada a beiramar para o gozo do ocio que estamos ficando sen ela, soterrándoa baixo millóns de metros cúbicos de formigón e ladrillos. Estamos matando as praias de tanto que as amamos. Como contar, logo, que as cousas non sempre foron así, que gozamos do mar, en termos históricos, desde antonte? Pois o certo é que o mar foi ollado durante moitos séculos como un medio inseguro, húmido e descoñecido, con ondas que deitaban na mallante das praias estrume e magas de peixe dispostos a apodrecer e ser esterco, porta taberta para pestes e piratas, lugar dos naufraxios e morada das cocas e outros monstros. A maior parte dos nosos devanceiros sentiron ante o mar inseguridade e desacougo”.

Paco de Xenxa, Xaquín Lores, Lino Prieto, eu mesmo e Luís Rei elaboramos, en fin, unha preciosa Axenda do Mar 2008 para a consellería de Cultura e Deporte da Xunta de Galicia, que logo gabou xenerosamente Méndez Ferrín nas páxinas do Faro de Vigo e que serviu, xunto con outros proxectos como o programa NaBeira, o periplo do Barco da Memoria e a posta a punto do Museo de Mar en Alcabre, para reforzar aínda máis se cabe a boa imaxe da nosa cultura na Feira Internacional de Cultura Marítima de Brest (Bretaña), evento no que Luís volveu ser un dos corazóns que con máis forza latexaron dentro da nutrida e entusiasta delegación galega.

Unha terceira razón da extraordinaria relevancia de Luís Rei (e agardo que a estas alturas do meu discurso, que xa vai enfiando o seu final, ninguén das persoas presentes siga pensando que esaxeraba hai uns minutos cando me expresaba en termos tan tallantes na medición da súa talla intelectual) reside na súa traxectoria profesional como técnico de cultura, que ninguén mellor que os propios cambadeses, sexan de nación ou de adopción, podemos certificar.

Na Galiza dos últimos trinta e cinco anos, a carón de nomes como o de Manolo Pérez Rúa, técnico cultural de Moaña, e o de Xabier Camba, en Vilagarcía, só por citarmos algúns referentes, Luís Rei tense significado como un dos profesionais de maior valía, constancia, compromiso e bo facer neste eido. Reparade non só no carácter pioneiro que tivo a súa participación decisiva na posta en marcha, aló polos anos 80, do colectivo “LandRover”, senón tamén, e sobre todo, no seu magnífico traballo á fronte da biblioteca municipal de Cambados nas diversas localizacións polas que ten pasado nos últimos lustros; nas innúmeras magníficas pezas de teatro, tanto infantil como adulto, que nos trouxo Luís como programador; e, así mesmo, na pléiade de actos culturais de todo tipo e c0ndición que promoveu directamente ou organizou como técnico: conferencias, recitais, xornadas, exposicións, sesións de contacontos, certames, concursos, presentacións de libros, etc., 

A comezos dos anos 90 encargouse especificamente da posta en marcha dun Centro de Documentación Local, para reunir, clasificar, catalogar e dar uso e divulgación a todos os elementos do patrimonio cultural cambadés e xuntar bibliograficamente todo o que se escribiu de, desde, para, por, sobre ou en Cambados.

Luís foi “alma mater” ou elemento imprescindíbel dalgúns dos eventos culturais máis relevantes vividos na vila do Albariño nas décadas precedentes. Refrescarei a memoria dalgúns deles: en 1997, as xornadas “Modernos e malditos”, pioneiras á hora de reivindicar a valía do poeta Lois Pereiro, máis tarde obxecto de homenaxe no Día das Letras Galegas; en 2003, a exposición “Plácido Castro. O Compromiso cunha Galiza universalista”, en colaboración con Xavier Camba; en 2005, a estrea polo Centro Dramático Galego no IES Asorey dunha versión da peza teatral O Mariscal, de Cabanillas e Villar Ponte, debida a Marcelino de Kukas; en 2011, a proxección do documental de Antón Reixa sobre Maruja Mallo e a presentación dunha biografía parcial da pintora, da que eu mesmo fun coautor; e aínda en datas moi recentes a fermosa e merecida homenaxe ao pintor cambadés Lino Silva.

Pódese dicir que moitos dos traballos que asinaron persoas como Antón Mascato, Maribel Iglesias, Adela Leiro, Manuel Núñez, Jacobo Domínguez e tantos outros intelectuais e educadores de Cambados e moitas das actividades dos centros de ensino e de colectivos como “Candea”, “Unha Grande Chea”, “A Santa Compaña”, “Caracol”, “Xironsa” e un longo etcétera teñen débeda recoñecida de asesoramento, orientación, axuda, ou das tres cousas á vez, con Luís.

O seu mérito aínda se agranda máis cando consideramos unha cuarta vertente do seu quefacer, onde brilla tamén a súa figura con forza e orixinalidade propias. Refírome, xa o supoñeríades, a ese labor que leva exercendo durante décadas como constante, documentado e ameno divulgador en revistas, xornais e todo tipo de publicacións populares das múltiplas vertentes, facetas e figuras da vida histórica, social e cultural de Cambados, do seu Ogrove natal e do Salnés, en xeral.

Durante o 2006, ben o lembraredes, publicou unha sección no suplemento mensual “Máis Cambados” do Faro de Vigo (edición Arousa), titulada “Tópicos e pretextos para unha historia de Cambados”, que alguén debería reunir e editar como libro canto antes para que puidese estar ese tesouro de memoria ao dispor das novas xeracións de cambadeses. Desde hai tempo colabora tamén coa revista Sustansia, que se edita na vila meca, con artigos na mesma liña de glosar con amenidade e humor non exentos nunca do necesario rigor documentado feitos, anécdotas, sucesos e figuras da historia e da memoria comunal máis próxima.

Luís foi quen preparou e coordinou as exposicións e posterior edición en dous volumes de fotografías antigas sobre a vila do Umia: Cambados: dos tempos idos (Gráficas Salnés, 1990) e Cambados, século XX (Gráficas Salnés, 2000). Foi axudado na montaxe deses traballos, como en tantos outros da mesma índole posteriores, por Xavier Camba e polo chorado Roberto Camba.

Limiares para revistas dos centros de ensino como Enórmic, entrevistas para esas revistas, como Bardos do IES Bouza Brey, charlas en numerosos colexios... En 2010, publicou un texto intitulado “O que non sei foi co vento” no volume Mecos. A memoria dos homes, editado polo EDNL do IES As Bizocas, baixo a coordinación de Patricia Arias Chachero e de Antón Mascato García. O texto de Luís, emotivo, ocorrente e precioso coma poucos, contén fragmentos como estes, que seguramente coñeceredes mais que non me resisto a compartir convosco de novo:

“Cando o tempo da mocidade da maior parte dos mecos deste libro xa esmorecía tamén eu aprendín a axexar os xeitos de vida, para o bo e para o malo, mirando con atentos ollos de neno desde detrás dun mostrador a mulleres e homes gobernando o seu vivir. Algúns eran conscientes do seu labor educativo, como un bo home que sempre me dicía:

Si, Luisiño, si. Cando eu morra quero ir pró inferno, que no “sielo” non hai máis que vellas e miniños de teta, e no inferno vaiche estar Fidel Castro e máis Juana Mancaria bailando en pelotas.

Aínda hoxe non sei quen era Juana Mancaria de tan suxestivo danzar, pero podo xurar que foi unha muller importante na miña infancia.... Como arquetipo”.

Precisamente no texto de presentación dun deses volumes citados, Cambados: dos tempos idos, aínda que figure como anónima, a man de Luís estampou unha lúcida reflexión sobre o valor da historia local que cómpre traer a colación nos tempos que vivimos, sequera sexa porque estamos en vésperas de comicios municipais e a algunhas persoas candidatas lles pode resultar útil a reflexión pensando no inmediato porvir:

“Hoxe o entorno máis cercano é o primeiro en estudiarse e a historiografía local pasou de ser materia de traballo de eruditos solitarios para ser tarefa colectiva (por suposto o traballo individual será sempre imprescindible) e ilusionante da comunidade. Xa sabemos que as pirámides non as fixo un faraón senón un povo e que os protagonistas da historia de Cambados non foron unha ducia de ilustres senón todos os veciños co traballo e co lecer, construíndo, cultivando e navegando. Sen embargo, a uniformización cultural que padecemos producto do poder dos grandes medios de comunicación fai que corramos o perigo de perder para sempre parte do legado cultural que nos deixaron os devanceiros e recuperalo é unha necesidade urxente”.

E cómpre considerar, finalmente, moitos outros traballos e participacións de Luís que non responden ou encaixan en ningún dos catro focos de interese xerais que acabo de repasar, pero que contribúen igualmente á relevancia do seu contributo global para a cultura de noso.

Refírome, por exemplo, ao seu artigo revelador sobre as orixes da celebración do 25 de xullo como festa da galeguidade -publicado co título de “Non é en honor do Patrón (sobre as orixes e antecedentes do Día Nacional de Galiza)” no número 82 da revista, xa citada, A Trabe de Ouro, en 2010 -; ou ás súas investigacións aínda inéditas sobre a figura de Basilio Álvarez, tan vencellada á de Cabanillas, e tamén sobre o, disque, fillo bravo do abade de Beiro, o dramaturgo galaico-arxentino Gerardo Ribas; ou ao relatorio sobre “O xornal Galicia Nueva e os galeguistas” que preparou para unhas xornadas sobre a figura de Xosé María Díaz Castro celebradas no IES Fermín Bouza Brey de Vilagarcía en outubro do pasado ano.

Entraría na conta do seu haber, como non, o seu traballo comprometido como defensor da natureza, el que foi, debe salientarse, o primeiro presidente do Colectivo Ecoloxista do Salnés e que figura, ademais, como colaborador, levado pola miña humilde man, na nómina de articulistas da revista ecoloxista Cerna, onde escribiu en 1996 sobre “O conflito da praia da Lanzada” (nº 17).

E, por suposto, en vésperas da festa máis grande do noso idioma, non podo eludir a referencia ao seu probado e entregado amor pola lingua de noso, tan constante como exemplar e que se pon de manifesto, por centrarnos só no máis recente, na súa participación nalgúns actos emblemáticos. Así, en novembro de 2009, está presente na chamada “Declaración de Mondariz-Balneario”, organizada pola plataforma “Galeguizar Galicia”, en homenaxe a Cabanillas no 50 cabodano do seu pasamento. Nesa ocasión, os rexedores de Cambados, Cuntis, Dozón, Meis, Moaña, Mos, Redondela, Silleda e Mondariz-Balneario (concellos todos eles en que Cabanillas exerceu como funcionario municipal nalgún intre da súa vida) comprometéronse a incorporar e potenciar o uso do galego na administración local e a promover a cultura na nosa lingua.

Estivo Luís tamén, en febreiro de 2010, en Ogrove na presentación (que se fixo simultaneamente en 63 localidades de todo o mundo, entre as que non faltou Cambados, onde interviñemos Paco de Xenxa, Pilar Ponte e un servidor na Libraría Cabanillas) do volume 55 mentiras sobre a lingua galega, editado por Laiovento e promovido pola plataforma Prolingua, baixo a coordenación do profesor da Universidade de Vigo Quique Costas. Ese libro editouse para facer fronte á enxurrada de prexuízos e hostilidades contra o galego postos de novo en circulación desde aqueles días ata hoxe mesmo por determinados partidos políticos e por determinadas asociacións disque “bilingües” que máis ben semellan “bífidas”, tal é o veleno que deitan cada vez que falan sobre o noso dereito a vivirmos en galego na propia Terra do galego...

Todas estas facetas de Luís Rei (e aínda outras que, límite de tempo obriga, fican necesariamente no tinteiro) trouxérono ata este Auditorio hoxe para facelo completa e absolutamente merecente coma poucos de recoller un premio que encerra no nome que soporta e na data da súa entrega dúas inmellorábeis razóns de xustiza e oportunidade. 

Non lle roubarei máis tempo á vosa paciencia, que agradezo en todo caso, e vou rematar esta chufasión ofisial cumpríndolle un pequeno capricho ao benquerido Luís.

Non poucos lembraredes que cando me entregaron a min na 8ª edición, tal día coma hoxe, este premio, Luís, por estar daquela en París de Francia coa familia e non poder acudir ao acto en persoa, enviou un texto que leu por el (quen se non?) Paco de Xenxa. E nese texto, cheo de cariño e de humor, Luís non só propuña que me desen a cruz de ferro ao mérito cultural cambadés por, sendo como dixo Paco “heroico soldado de Viveiro a traballar ás ordes dun cabo furriel do Grove”, ter ordenado aló polo curso 95/96 a papelada toda do Centro de Documentación Local cando aínda estaba a Casa da Cultura no edificio da Rúa Nova, senón que me tiraba tamén un pouco das orellas por dedicar demasiado tempo á investigación literaria e ao traballo docente e deixar abandonada a musa poética... Pois ben, benquerido camarada e inmenso amigo Luís, velaquí tes, como o mellor agasallo que che podo ofrecer hoxe, un “pobre enxedro” desa musa retomada que che dedico con toda a alma. Titúlase LUCES QUE FULGURAN e di así:

LUCES QUE FULGURAN

Para Luís Rei, amigo, camarada, irmán

Agárdanos a todos o día

en que debamos converternos

en luces que fulguran na néboa,

soas,

coa única ilusión de orientar as travesías,

dende lonxe,

daqueles que han ser carne da nosa carne

pola historia fóra.

O tempo vainos convidando, andar de boi,

a nos perdermos polo ronsel de popa

- xa foron os días de aturar rexamente

bategadas, pantocadas, vendavais -

e as manobras van adoptando

un ar preludial de recalada ou desembarco.

Contra a dureza cruel, porén,

deste destino que asexa inexorábel,

querendo convertelo todo en cinza,

érguense maxestosos e puros

tesouros labrados no decorrer dos días:

ansias convictas de exemplaridade,

desafiantes proclamas contra a submisión,

risos e bicos frescos apañados

nas bocas cálidas que máis quixemos,

traballos, loitas, sacrificios

que despregamos, ilusos e teimudos,

sobre un lenzol de entregas

en horas sen taxa

para darmos iluminado un algo

os escuros subterráneos

en que se extravía por veces a vida

ou para desvelarmos,

intrépidos, rebeldes e únicos,

teselas ata entón opacas da nosa identidade.

E todo isto será o que quede,

concluso pero firme,

mentres camiñamos cara ao silencio repleto

sabéndonos rumor incensante

a borboriñar nos oídos do futuro,

candea ou farol perpetuo na néboa

en que han de se ver mergullados igualmente,

noite e vida adiante,

os argonautas que veñen

incesantes

atrás de nós.

O texto roubámolo do blog A Ínsua do Ínsua, que suponhemos nos dá permiso.